شهرستان تفرش در جنوب شرقی شهرستان ساوه واقع شده و از جنوب به اراک مشرف است.آب، مهمترین عنصر در مکان یابی و گسترش شهرهای فلات ایران بوده و در تفرش نیز گسترش روستاهای آغازین شهر و تأثیر کالبدی بافت محله‌های اين شهر تاریخی، در ارتباط نزدیک با آب است و شاید به همین دلیل، تفرش را دیار «آب و آئین» می‌دانند. بنای آغازین شهر تفرش، گسترده از روستاهایی بسیار قدیمی همچون «فم» و «ترخوران» است.
تفرش دارای طبیعت بکر و زیبایی است. مناطق سرسبز، چشمه‌سارها و غارها، از جمله جاذبه‌هاي اين منطقه به شمار مي‌رود. غارهای تفرش مربوط به دوران دوم زمین شناسی است که منشا تشکیل آن، در رگه‌های آهکی ذکر شده است.
غار علی خورنده، غار گاوخور، غار نونوئی، غار پلنگ، غار دام دام پلنگ و غار امجک، از جمله غارهاي معروف تفرش است. غار «علی خورنده» در فاصله سه کیلومتری جنوب غربی تفرش و در ارتفاعات کوه «نقره کمر» معروف به «خشه» قرار دارد. برای رسیدن به اين غار، بايد از روستای «کوهین» عبور کرد و از دیواره ای به طول تقریبی ۱۵ متر صعود کرد.
در سمت راست دهانه غار، چاهی به عمق پنج متر قرار دارد كه به «حمامک» شهرت دارد. همچنین حفره دیگری نیز در این غار ديده مي‌شود که به «مسجدک» معروف است. غار «امجک» نيز در منطقه رودبار و در ارتفاع ۱۹۰۰ متری از سطح دریا و در فاصله ۶۳ کیلومتری شمال غربی تفرش بر فراز دره «سلطان امجک» قرار گرفته است. ورودی اين غار، دیواره‌ای به طول ۱۲ متر دارد که باید با کمک ابزار كوهنوردي از این دیواره گذشت. همچنین دو دیواره به ارتفاع هفت متر و دیگری به ارتفاع دو متر در مسیر غارنوردان قرار می‌گیرد و در انتها، راهرویی با مجموعه بسیار زیبایی از گلفشنگ‌ها، ما را به انتهای غار که زیستگاه خفاشان است، هدایت می‌کند.
چشمه آب معدنی گراو: اين چشمه از جاذبه‌های طبیعی و بسیار زیباي تفرش است که در فاصله پنج کیلومتری اين شهر و در ميانه دو دهکده «طراران» و «کبوران» واقع شده و دسترسی به آن بسيار آسان است. آب این چشمه كه از نوع «آب معدنی بی‌کربناته مخلوط» است، دارای نسبت تقریباً مساوی یون‌های سدیم و کلسیم است و خصوصیاتی مشابه یکی از چشمه‌های معروف آب معدنی فرانسه را دارد.
آب انبار بلور: اين آب انبار تاريخي، در محله «فم» تفرش اثری به جای مانده از دوره قاجار است. سردر و راه پله پاشیر آب انبار در ضلع شمال شرقی بنا تعبیه شده است و در حد وسط هر یک از اضلاع غرب و شرق، یک بادگیر بنا شده است.۱۲ ستون، ۱۸ جرز و ۲۰ گنبد، فضای اصلي مخزن آب انبار را تشکیل می‌دهد. بناي آب انبار، در در دوره قاجاریه به همت «میرزا حسین وزیر» ملقب به «بلور» از افراد خیر تفرش در محله زاغرم تفرش احداث شد و سال ۷۸ در فهرست آثار ملی کشور به ثبت رسید. آب انبار «بلور»، بعدها به يك موزه بسيار ديدني تبديل شد. در تالار اصلی این موزه، آثار و لوازم زندگی دوران قدیم مردم تفرش و در قسمت دیگر، وسایل امرار معاش و کشاورزی و دامداری زمان‌های گذشته به نمایش درآمده است.
چاه ديوانه : چاه آب فشاني پارك حكيم نظامي كه به چاه «ديوانه» معروف است، هر چند وقت يكبار فوران مي‌كند. در ساليان گذشته، فوران آب اين چاه،50 دقيقه به درازا مي‌كشيد، اما اكنون پس از گذشت 20 سال، فاصله زماني فوران آب، به يكبار در روز كاهش يافته است. در سراسر جهان، فقط يك آب معدني ديگر با مشخصات چاه «ديوانه» وجود دارد كه به نام «چشمه رؤيا» در فرانسه واقع شده است.
دماوند كوچولو: در شهرستان تفرش، قله گندم‌کوه معروف به «دماوند کوچولو» معروفيت خاصي دارد. در دامنه‌های اين قله، سنگ‌نگاره‌های بی‌بدیل و زیبایی وجود دارد که چشم هر بیننده‌اي را خيره مي‌كند. این كوه مخروطی شكل، 2159 متر ارتفاع دارد و تقریباً از تمام نقاط شهر تفرش قابل ديدن است. به باور قدیمی‌ها، اگر از فراز گردنه «خرازان» و تپه مجاور آن به اين كوه نگاه كنید، «گندم كوه» مانند یك خرمن بزرگ گندم ديده مي‌شود و تپه‌های مجاور آن نيز مانند انبوهی از خرمن و گندم‌های كوبیده نشده به چشم مي‌آيد.
تکیه شش ناو تفرش تنها تکیه چوبي كشور:
در مجموعه مسجد جامع شش ناو تفرش و دیوار به دیوار آن تکیه شش ناو قرار دارد. این تکیه حدود 300 متر مربع مساحت داشته و قدمت آن به اواخر دوره قاجاریه می رسد. تکیه در دوطبقه ساخته شده است.طبقه همکف که دارای سکوی تعزیه می باشد برای مردان و طبقه اول که دورتادور تکیه را در برگرفته است محل استقرار خانم هاست. سقف تکیه با چوب و شیروانی پوشیده شده است و تعداد زیادی تیرهای چوبی سقف را برپا نگه داشته است.نخل محله شش ناو، علم ها و کتل ها در این تکیه نگهداری می شوند. تکیه دارای سه درب ورودی و خروجی به سه گذرگاه عمومی شهر است.
مسجد شش ناو تفرش از قدیمی ترین مساجد کشور:
یکی از مهم ترین آثار معماری دوران سلجوقیان در ایران و همچنین یکی از قدیمی ترین مساجد کشور در شهر تفرش است. این مسجد در محله فم تفرش واقع شده و به مسجد شش ناو معروف است. نام شش ناو از شش ناودانی گرفته شده که آب قنات شش ناو را که از داخل این ناودان ها عبور می کرده به شش قسمت مساوی تقسیم کرده و به محله های مختلف تفرش جاری می کرده است. قدمت قنات به قرن سوم هجری قمری، یعنی زمان امام حسن عسگری (ع) می رسد. مجموعه مسجد از یک مناره آجری بسیارقدیمی، گنبد بزرگ، دو شبستان، ایوان، صحن، قنات، چند حجره و حسینیه تشکیل شده است. کاشیکاری و مقرنس کاری های سقف و دیواره ایوان مسجد یکی از شاهکارهای مهم معماری سلجوقی در استان مرکزی است.
برای ورود به صحن مسجد بایستی از داخل تکیه بزرگی گذشت که حدود 300متر مربع مساحت دارد که در دوطبقه با سقف و ستون های چوبی احداث شده است. مناره ای به قطر سه متر و بلندی بیست متر با پلکانی پیچ در پیچ در قسمت شمال باختری صحن مسجد قرار دارد، قدمت مناره را قدیمی‌تر از بنای مسجد دانسته و آنرا متعلق به قرن پنجم هجری قمری یعنی اوایل عصر سلجوقیان می‌دانند. در انتهای فوقانی مناره به خط کوفی «لااله الاالله» با آجر نوشته شده است. در سال 1277 هجری قمری ایوانی آجری با مقرنسهای گچی در جنب شبستان احداث شده که بانی آن محمد ابراهیم بن عباس است.
مقصوره مسجد شش ناو از دیگر قسمت های مسجد است که بر فراز آن گنبدهای کلاه خودی به سبک گنبدهای عصر سلجوقیان قرار گرفته است و قاعده آن هشت ضلعی است که تماما از آجر ساخته شده است. در سردر صحن مسجد ایوانی با جدار سفید کاری شده و پوشش مقرنس گچی قرار گرفته است که در کمربند آن کتیبه ای قرار دارد که روی آن ابیاتی به خط برجسته نستعلیق در ستایش بانی و تاریخ بنا که در سال 1277 هجری قمری بوده نوشته شده است. مسجد جامع شش ناو در روزگار قاجار علاوه برمحل برگزاری نماز جمعه یکی از حوزه های مهم تدریس علوم دینی نیز به شمار می رفته است این مسجد در سال 79 به آثار ملی کشور پیوست.
مهد تعزيه ايران: تفرش، مهد تعزیه ایران و از خواستگاه های مهم این هنر آئینی ایرانی است. بسیاری از تعزیه خوانان مشهور قاجار و تکیه دولت و انبوه امام خوان ها و شمرخوان های خوش صدا و ماهر تعزیه ایران، اهل تفرش بوده‌اند که این هنر آييني را با نام تفرش مزین کرده‌اند. تاریخ تفرش را معروف به تکیه‌هایی می‌دانند که بر چوب استوار است، چوب‌هایی از درختان بلند این خطه؛ شهری که تکه‌های چوب بی‌جان در دل تکیه‌های بلند قامت آن، جان گرفته‌اند تا تعزیه‌های فاخر در آنها برگزار شود، تکیه‌هایی که امروز به مکان‌های دیدنی این شهر تبدیل شده و نشان از قدمت و تاریخچه پربار تفرش دارد.
قدیمی‌ترین تکیه تفرش: شهر تفرش 14 تكيه دارد كه تکیه زاغرم، شش ناو و خلچان، از مهمترین آنها به شمار می‌آیند.
تکیه زاغرم، دومین تکیه در کشور از لحاظ قدمت است. این تکیه با بیش از ۲۶۰ سال قدمت، یکی از قدیمی‌ترین تکایای کشور به شمار مي‌رود. این تکیه یکی از قدیمی‌ترین مکان‌های مذهبی کشور است که بعد از تکیه نوروزخان در تهران و 12 سال قبل از تکیه دولت، در محله «زاغرم» این شهرستان ساخته شد. کتیبه سنگی موجود در سر درکتابخانه تکیه و محاسبه حروف ابجد، زمان واقعی ساخت این بنا را نزدیک به ۲۶۰ سال قبل، یعنی دوره زندیه می رساند. در ساخت این تکیه از خشت و کاهگل و تیرهای چوبی استفاده شده است و معماری منحصر بفرد آن، نظر هر بيننده‌اي را جلب می‌کند.
تکیه زاغرم از بناهای دو ایوانی است و تزئینات آن شامل مقرنس کاری‌های ظریف و رسم‌بندی‌های واقع درضلع جنوب شرقی ایوان ورودی اصلی است.
تاریخ انتشار: 95/4/14