خانه عامری ها یکی از بهترین نمونه های بازگشت به زندگی ابنیه تاریخی در کشور محسوب میشود. در روند اعطای کاربری جدید به بنا نهایت احترام به فرهنگ بومی در ساخت و تولید ملزومات و ابزارهای مصرفی درون بنا ابراز گردیده است.
این روزها خانه عامری های با تغییر کاربری که در آن انجام شده در قالب هتل، رستوران و تریا پذیرای گردشگران علاقه مند باشد.
پروفسور سمیعی خانه‌ی عامری‌ها را سرای« عشق و هنر» می‌نامد. او که با بیش از ۳۰ و ۴۰ استاد بزرگ دنیا مثل هرسال برای کنگره بین‌المللی به ایران آمده بود مهمان مراسم گشایش هتل سرای عامری‌ها بودند. او معتقد است این عمارت با عشق ساخته شده از این رو هنر در جای جای آن متجلی است. مهمانان خارجی نیز از دیدن سرای عامری‌ها حس خوشایندی داشتند. یکی از آنها در حالی که گیلاس عرقیجات کاشان را در دست دارد، می‌گوید: ایران سرزمین عجیبی است. من به بخش‌های مختلف ایران سفر کردم .هرگوشه از آن یک معماری، یک آداب و رسوم و یک حس خاص را به انسان منتقل می‌کند. این خانه نیز چنین است.
ویژگی های کالبدی بنا:
درميان خانه هاي تاريخي كاشان، مجموعه خانه هاي تاريخي عامري ها بدون اغراق جزو با ارزش ترين نمونه ها به شمار مي آيد. خانه در خيابان علوي، محله سلطان مير احمد در شهر كاشان واقع است. در ميانه محوري تاريخي كه مسجد و مدرسه آقا بزرگ و آن سوتر بازار كاشان را به مجموعه اي از خانه هاي بسيار با ارزش دوره قاجار متصل مي كند.
فقدان مطالب كتبي و مستند كه اشاره بر سابقه تاريخي بنا داشته باشند تخمين تاريخ دقيق ساخت بنا را غيرممكن ساخته است. با اين وجود عليرغم گمانه هاي مبني بر وجود ريشه اصلي بنا در دوره سلجوقي و صفويه آنچه امروز بنام مجموعه خانه هاي تاريخي عامري شناخته مي شود در اواخر دوره زنديه و ابتداي شكل گيري سلسله قاجار پديد آمده است.
مالك نخستين بنا فردي بنام سهام السلطنه عرب بوده است كه اين بنا را به پاس حمايت از حاكم وقت كاشان و دفع محاصره آقا محمد خان از وي به هديه مي گيرد. اما بنا شهرت خود را از فرزند وي ابراهيم خليل خان عامري از اعيان و قدرتمندان بسيار بانفوذ گرفته است كه در ميان ديگر برادران خود از نفوذ و اعتبار بيشتري برخوردار بوده است. مجموعه عامري ها تا حدود دهه 30 قرن حاضر مورد استفاده مالكين اصلي بوده است اما بتدريج بعد از اين تاريخ در سراشيبي فراموشي قرار مي گيرد. عدم نگاهداري مناسب و شيوه بهره بري غير اصولي از بنا لطمات شديدي به پيكره بنا بعد از اين تاريخ وارد مي سازد.
با واگذاري مجموعه به سازمان ميراث فرهنگي به عنوان متولي اصلي طرح بازسازي و مرمت و احيا مجموعه عامري ها روحي تازه در كالبد فرسوده اين مجموعه با ارزش دميده مي شود. و در تداوم روند مرمت و احيا خانه تاريخي عامري ها به تناسب كاربري انتخابي اقامتگاه رستوران، لزوم الحاق خانه هاي تاريخي مجاور آن جهت رفع برخي از نيازهاي طرح احساس گرديد ودر پيروي از اين امر از طرف دفتر طرح پرديس (متولي پروژه)خانه هاي تاريخي حشمت اله خان عامري كه متعلق به برادر ابراهيم خليل عامري ميباشد و خانه تاريخي رئيسيان زاده خريداري و به مجموعه پرديس عامري ها اضافه گرديد.
در حال حاضر مجموعه پرديس عامريها در بازيافت عناصر اصلي و كالبدي گم كشته خود در ميان بافت مي باشد كه مجموعه اي پيچيده از فضاهاي زيستي مرتبط با يكديگر را تشكيل مي داده اند. در عين حال روند مرمت و بازسازي و تبديل به مجموعه اي اقامتي – سياحتي نيز در حال طي كردن مراحل پاياني خود مي باشد در ارتباط با خانه عامري ها مي توان اذعان داشت اگرچه اين مجموعه فاقد برخي از ظرفيتهاي موسوم در خانه هاي هم عصر خود بوده است اما وسعت و تركيب آن در ميان بافت مويد عظمت و تناسبات كاخ گونه بنا مي باشد.
اگرچه مجموعه در ميان دو معبر اصلي و گذرهاي فرعي قرار گرفته است اما چون ساير بناهاي سنتي رو به درون دارد و تظاهر خارجي عمده يي ندارد. به گونه اي كه ممكن است ناظري از كنار اين مجموعه وسيع و مفصل عبور نمايد بدون آنكه آن را درك كند. وضعيت حياط مجاور با حياط بيروني به گونه اي است كه احتمال الحاق در مرحله اي ديگر به مجموعه را در ذهن به ميان مي آورد عدم وجود تزئينات چشم گير و حياط اندروني بسيار كوچك ، همچنين نوع گچ كاري حياط اندروني كه متاخر، فرهنگي و با اصالت كمتر است ، احتمال ساخت همزمان اين قسمت را با بخش اصلي كاهش مي دهد. ضمن آنكه حياط اندروني و بيروني اصلي فضاهاي متعلق به آن ها ، مجموعه اي كامل از يك خانه كويري را شكل مي دهند كه مستقل از حياط يوسفي ها مي باشد. لذا احتمال بسيار وجود دارد كه اين بخش در جهت توسعه خانه عامري و به دليل ايجاد استقلال فضايي براي سكونت يكي از اعضاي خانواده به شكل كامل ، هر چند كوچكتر در كنار خانه اصلي ايجاد شده باشد.
حياط داراي حوض مياني و چهارباغچه در طرفين است و تنها در جناح جنوب شرقي خود داراي سه اتاق پنج دري است حد فاصل دو حياط بيروني و اندروني به شكل اتاقي بزرگتر و مرتفع تر شكل گرفته است كه به هر دو حياط نگاه دارد. حياط اندروني در مقايسه با ساير فضاهاي باز مجموعه كوچك مي نمايد. حياطي است مربع شكل و به تبع ابعاد آن، فضاهاي كناري كوچكي را شامل مي شود.
در صورت پذيرش اين حياط به عنوان اندروني خانه دوم ، بايد گفت كه به دليل كمي فضاي حياط و نزديكي اضلاع و همچنين ارتفاع تالار، ميزان آفتابگيري بسيار كمي داشته و در زمستان چندان به كار نمي آمده است،ليكن در فصل گرما فضاي خنك و آرام و به دور از تكلف دارد.
از نكات بارز اين حياط كوچك تزئينات گچي با نقش گل و پرندگان و متفاوت با گچ كاري هندسي رايج در ساختمان هاي كويري هم عصر خود است. اگرچه در ظاهر از ارزش كمتري برخوردار مي باشند، ليكن در اختصاصي كردن و متمايز نمودن اين فضا يا حياط مينياتوري نقش به سزايي ايفا مي كنند. اين حياط از طريق يك معبر به حياط گونه يا زميني راه دارد كه از طريق پلكان يا حمام در ارتباط است، به عبارتي دسترسي اندروني ها به حمام به صورت مستقل تامين گرديده است. مجموعه خانه هاي عامري ها نمونه يي است كامل و مفصل از يك خانه كويري كاشان كه سنت، تجدد خواهي، شكوه، آرامش هنر و ساماندهي هنرمندانه فضا را در ميان خشت و اجرا جاي داده است.
خانه حشمت اله خان از مجموعه پرديس عامريها در مقايسه با مجموعه عامريها از سادگي بيشتري برخوردار است و از گچبريها، تزئينات و نقاشي هاي موجود در خانه عامري چيزي در اين بنا به چشم نمي خورد. مجموعه از دو بخش قاجار(جبهه شمالي بنا) و پهلوي (بخش شرقي) تشكيل يافته و در قسمت شرقي آن كارگاهي قرار دارد كه به كارگاه ابريشم ريسي موسوم بوده است اين بخش در گذشته ضمن ارتباط با خانه حشمت اله خان بطور مستقل با كوچه پشتي مجموعه ارتباط داشته است و دسترسي اصلي آن از اين كوچه بوده است.
جداره خارجي مجموعه متاثر از بافت كناره بسيار نامنظم است، ليكن فضاهاي داخلي هر كدام به خودي خود در مجاورت با يكديگر و همينطور در عناصر و اجزا خردتر، به غنايت هندسي، منظم و كامل مي نمايند.
ورودي هاي پيدا و پنهان مجموعه به معابر مختلف راه مي برد ورودي اصلي به حياط كوچكي باز مي شود كه به عنوان پيش فضايي جهت انتخاب مسير حركت بعدي عمل مي كند دو خروجي از اين حياط كه هر يك به يك هشتي منتهي مي شوند، امكان انتقال به حياط بيروني و ديگري به حياط اندروني را ميسر مي كنند. دسترسي حياط مستقل مجاور حياط بيروني (موسوم به حياط يوسفي ها) ظاهرا" از طريق حياط بيروني تامين مي گردد. اگرچه ورودي مجزايي جهت آن در مفصل دو حياط تعبيه گرديده است.
حياط بيروني حياطي است دو ايوانه با فضاي حوض خانه در جناح جنوبي آن تالار اصلي در جبهه شمالي حياط به واسطه ايوان خود با حياط در ارتباط مي باشد. در بخش زيرين اين تالار دسترسي به فضاي سرداب از طريق پلكاني كه بر روي محور اصلي حياط قرار گرفته اند، تامين مي شود. بدنه هاي شرقي و غربي حياط مشتمل بر پنج اتاق در هر جناح مي باشد كه با توجه به زاويه استقرارشان در فصول مختلف عملكرد يكسان مي يافته اند.
حوضخانه در ضلع جنوبي حياط فضايي نيمه باز است كه حوض آن با جويي به حوض اصلي حياط و حياط هاي ديگر مرتبط مي باشد. بخش مربوط به تالار به ارتفاع دو طبقه بوده كه در جناحين تالار اصلي تعدادي اتاق 3 دري سازمان يافته اند. حياط داراي يك حوض و دو باغچه با ابعاد برابر مي باشند و تزئينات عمده آن شامل يزدي بندي ايوان تالار شمالي ، همچنين گچبري ديواره ها و آجركاري از راه ها مي باشد.
تالار اصلي اندروني با انحراف از راستاي محور اصلي حياط بيروني در جنوب حياط ، پشت به تالار حياط بيروني كرده است. دسترسي ميان دو تالار از اين ايوان ها تامين مي گردد. تالار حياط اندروني با واسطه يك ايوان يزدي بند شده با حياط مربوط مي باشد. اين تالار بر روي يك سردابه واقع شده است كه به مراتب سطح بيشتري نسبت به سردابه حياط بيروني دارد. بخش زمستان نشين يا جناح شمالي حياط چندان مفصل نبوده شامل يك اتاق پنج دري و چهار اتاق سه دري در اطراف آن مي باشد. ورودي مجزا ديگري كه در گوشه شرقي اين حياط ارتباط ميان بيروني و درون بنا را برقرار مي سازد. جبهه شرقي ( جنوب شرقي ) اين حياط داراي چهار اتاق كشيده تر از حد معمول مي باشد كه در طرفين حوض خانه سازمان يافته اند . از آنجا كه انحراف محور اين حياط نسبت به محور شمال – جنوب به نسبت دو حياط اول تناسبات بكار رفته در حياط سازي اين مجموعه نيز بر گرفته از تناسب حاكم بر حياط عامريها است . بخش جنوبي خانه بكلي تخريب گرديده است و عملا" اظهار نظر قطعي در خصوص پلان معماري آن نمي توان نمود .
خانه رئيسان زاده از ديگر بناهاي مجموعه پرديس عامريها است كه از نظر دوره ساخت هم دوره مجموعه عامريها مي باشد و ليكن با توجه به نقل قولها و اسناد موجود مالك اوليه و سازنده آن مشخص نيست تنها شواهد موجود حاكي از آن است كه اين بنا متعلق به يكي از پسران بنام ابراهيم خليل خان عامري مي باشد و نسل در نسل بين خانواده انتقال يافته تا اينكه در سال در 1379در راستاي توسعه طرح پرديس عامري ها از طرف دفتر طرح پرديس از وارثان رئيسيان زاده خريداري گرديد و مورد مرمت و احيا قرار گرفت.خانه رئيسيان از دو حيات اندروني و بيروني تشكيل يافته كه به صورت گودال باغچه اجرا گرديد. اين مجموعه به دليل ساخت و سازهاي مختلف در دوره هاي متفاوت از اصالت پلاني كمتري برخوردار بوده و تزئينات وابسته به معماري در اين مجموعه خيلي كم به چشم مي خورد.اين مجموعه به لحاظ قرارگيري آن در بافت تاريخي و همچنين وجود آثار غني معماري ايراني و جاذبه هاي طبيعي و فرهنگي شهر از يك سو و عدم وجود اقامتگاههاي مناسب جهت استقرار بازديد كنندگان از شهر از سوي ديگرمي تواند كمك بسيار موثر در امر گردشگري شهرستان و ايجاد زمينه لازم جهت بازديد بازديدكنندگان از جاذبه هاي فرهنگي- اقتصادي و طبيعي اين شهر باشد.